Feropedia پەروەردەيەكى نێودەوڵەتى بە زمانى كوردى له‌م بابه‌ته‌دا وێندى ئه‌رنۆڵد و فيۆنا ماڵكۆم لێكۆڵينه‌وه ده‌كه‌ن كه بۆچى پێويسته گه‌شه به خوێندنه‌وه بده‌ين له‌گه‌ڵ فێرخوازى منداڵدا، هه‌روه‌ها چه‌ندين ئامۆژگارى و پێشنيارى به‌سود له سه‌ر چۆنێتى ئه‌نجامدانى پێشكه‌ش ده‌كه‌ن.
سروشتى خوێندنه‌وه
نزيكه‌ى 122 مليۆن گه‌نج له جيهاندا نه‌خوێنده‌وارن، كه ئافره‌تانى گه‌نج به‌ڕێژه‌ى 60.7% ده‌بن. 67.4 مليۆن منداڵ بێ خوێندنگه‌ن. كه‌مى و نه‌بوونى خوێندنى بنه‌ڕه‌تى هۆكارى سه‌ره‌كى نه‌خوێنده‌واريه. (يونسكۆ)
بير بكه‌وه ژيانت چۆن ده‌بوو گه‌ر تواناى خوێندنه‌وه‌ت نه‌بوايه. به نزيكى 80% ى دانيشتوانى جيهان تواناى خوێندنه‌وه‌يان هه‌يه. (گره‌يپ و ستۆڵه‌ر ،2002)
خوێندنه‌وه بنچينه‌يه‌كى گرنگه بۆ فێرخواز، نه‌ك ته‌نها بۆ فێربوون به‌ڵكو بۆ ژيان.(تره‌يفز، 1994)
خوێندنه‌وه پێناسه‌كراوه به تواناى كێشانى واتا له په‌ڕه‌يه‌كى چاپكراودا و لێكدانه‌وه‌ى به شێوه‌يه‌كى گونجاو. (گره‌يپ و ستۆڵه‌ر ،2002)
بۆچى پێويسته گه‌شه به خوێندنه‌وه‌مان بده‌ين
خوێندنه‌وه‌و نوسين به زمانى دايك يارمه‌تيده‌ره بۆ خوێندنه‌وه‌و نوسين به زمانى دووه‌م و گه‌شه‌كردنى هۆشيارى.
خوێندنه‌وه بنيات نراوه له‌سه‌ر ئاستى زاره‌كى زمان و هۆكاره سه‌ره‌كيه‌كانى كه كاريگه‌رى له‌سه‌ر گه‌شه‌كردنى خوێندنه‌وه له زمانى دووه‌م دا دروست ده‌كات . هه‌روه‌ها تواناى تێگه‌يشتن و به‌كارهێنانى گوێگرتن و قسه‌كردن له‌خۆ ده‌گرێت چونكه پێويسته:-
گوێت له وشه‌يه‌ك بێت پێش ئه‌وه‌ى ده‌ريببڕيت.
وشه‌يه‌ك ده‌رببڕيت پێش ئه‌وه‌ى بيخوێنيته‌وه.
وشه‌يه‌ك بخوێنيته‌وه پێش ئه‌وه‌ى بينوسيت. ( لينس 2005)
ئه‌وه‌ى سه‌ره‌وه ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێت كه فێرخوازى منداڵ پێويستى به ده‌زگايه‌كى جێگيرى زاره‌كى و بيسته‌نى هه‌يه پێش ئه‌وه‌ى ببنه خوێنه‌رو نوسه‌رێكى لێهاتووى هه‌ر زمانێك. فێربونى خوێندنه‌وه‌و دواتر نوسينى ماناى ئه‌وه‌يه كه فێرخوازى منداڵ پێويسته ئه‌وه‌ى گوێى لێبوه‌و گوتويه‌تى ببه‌ستێته‌وه به‌وه‌ى بينيويه‌تى (خوێندنه‌وه) و به‌رهه‌مى هێناوه (نوسين).
چۆن له خوێندنه‌وه بكۆڵينه‌وه‌و لێى ورد بينه‌وه بۆ فێرخوازى منداڵ
ستراتيجه سه‌ره‌تاييه‌كانى خوێنده‌وارى
زانينى فۆنيمه‌كان
فێرخوازه منداڵه‌كانى زمانى ئينگليزى پێويستيان به ڕێنمايى ڕوون هه‌يه له‌سه‌ر په‌يوه‌ندى نێوان هێماكان (پيته‌كان) و ده‌نگه‌كانى دروستيان ده‌كه‌ن له زمانى ئينگليزى دا.پێويسته پێيان بگوترێت كه په‌يوه‌نديه‌كى ڕاسته‌وخۆ هه‌يه له‌نێوان فۆنيمه‌كان (ده‌نگه‌كان)و گرانيمه‌كان (پيته‌كان)دا. بۆ ئه‌وه‌ى تواناى تێكه‌ڵكردن ياخود وتنى وشه ساده‌كانيان هه‌بێت. بۆ نموونه بزوێن و نه‌بزوێن به‌دواياندا نه‌بزوێن بزوێن نه‌بزوێن دێت.ستراتيجى نيشتمانى به‌ريتانى بۆ خوێنده‌وارى ده‌ڵێت (پيته‌كان و ده‌نگه‌كان) بيرۆكه‌يه‌كى باشن بۆ ده‌ستكردن به بيرۆكه‌ى نه‌ك ته‌نها ئاشنابوون و ڕێكخستنى پيته‌كان و ده‌نگه‌كان ، به‌ڵكو بۆ به‌كارهێنانى شێوازناسيش گرنگه. كاتێك فێرخوازێكى منداڵ زاڵبوو به‌سه‌ر پيته تێكه‌ڵه‌كاندا پێكه‌وه ، ده‌توانرێت چۆنێتى پارچه پارچه كردنى ده‌نگه‌كانى له‌و وشانه‌دا فێربكرێن كه ده‌يڵێن. ئه‌م لێهاتويه‌ش له پێكه‌وه‌نان و جياكردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌كان يارمه‌تيده‌ره له هه‌ردوو لێكدانه‌وه‌ى هێماكان و حونجه‌كردن.
گرنگى داهێنانى هێماكان له‌لايه‌ن مرۆڤه‌كانه‌وه بريتى يه له گواستنه‌وه‌ى زانيارى له نێوانياندا. كه ئه‌مه‌يان ئه‌نجامداوه به كۆمه‌ڵێك ڕێگه‌ى جياواز، ديقه‌ت بده له ميسريه كۆنه‌كان و هيرۆگليفى ،نوسينى وێنه‌يى چينى پيكتۆگراف، ده‌قێكى عه‌ره‌بى ، يا ده‌قێكى ڕۆمانى و چه‌ندانى تر. ته‌نها جياوازى له نێوان پيته‌كانيان دا نييه به‌ڵكو له ئاراسته‌كانيشياندا جياوازن. ده‌بێت ئه‌م جياوازيانه هه‌موويان به‌شێوه‌يه‌كى ڕوون بگوترينه‌وه چونكه ده‌ستكردى مرۆڤه نه‌ك سروشتى و زگماكى.
(واتازانيى)Semantics
ته‌نها تواناى لێكدانه‌وه‌ى هێماكان و خوێندنه‌وه به‌ده‌نگى به‌رز به‌سوود نيه، به‌ڵكو هێماكان واتا هه‌ڵده‌گرن بۆيه پێويسته فێرخوازه منداڵه‌كان فێربكرين چۆن هێماكان داخڵ بكه‌ن و وێنه‌ى بۆ دروست بكه‌ن له هزرياندا بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و په‌يامه‌ى كه هه‌يه‌تى هه‌ستى پێبكرێت.
(ڕستە سازى)Syntax
هه‌موو زمانه‌كان جياوازيان هه‌يه له هێماكاندا ، چونكه له ڕاستى دا جياوازن ياخود له ڕێكخستنى هێماكاندا جياوازن. باشتره ڕێزمان و سينتاكسى زمان وه‌ربگرين هاوشێوه‌ى زمانى يه‌كه‌م به‌راورد به‌وه‌ى فێرى ببين. وه‌رگرتنه‌كه ڕوده‌دات (به‌رهه‌مدێت) له ڕێگه‌ى به‌ركه‌وتنى جۆراو جۆر بۆ به‌كارهێنانى زمان له ده‌قه جياوازه‌كاندا.
توێژينه‌وه‌و توێكاريكردنى زمان زۆر به‌سوود نييه بۆ فێرخوازى منداڵ ،هه‌ر چه‌نده هه‌ندێ هێماو ڕوونكردنه‌وه‌ى ساده ده‌كرێت به‌سوود بێت بۆ ته‌مه‌نى 10 ساڵ به‌ره‌وژوور. وه‌ك دياريكردنى ناوه‌كان ، كاره‌كان ، ئاوه‌ڵناوه‌كان ، ئاوه‌ڵكاره‌كان، ئامرازه‌كان ،ڕاناوه‌كان و ڕێكخستنى وشه‌كان. هۆكارى ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌يه ڕه‌نگه جياوازى هه‌بێت له نێوان زمانى يه‌كه‌م و زمانى ئينگليزى بۆيه يارمه‌تيده‌ره كاتێك فێرخواز هه‌ست به‌و جياوازيانه ده‌كات و ده‌يانبينێت.
گه‌شه‌كردنى خوێنده‌وارى
پێويستت به كتێبخانه‌يه‌كى قه‌به و ئه‌ده‌بى ئينته‌رنێت نيه بۆ ئه‌وه‌ى لێكۆڵينه‌وه له خوێندنه‌وه بكه‌يت له پۆله‌كه‌تدا. ئه‌و ته‌كنيكانه‌ى به‌كارمانهێناون و فێرخوازان خۆشحاڵبوون پێى له خواره‌وه بڵاوى ده‌كه‌ينه‌وه بۆت .ئه‌وه گرنگه ژێرخانى زانيارى چالاك بكه‌ين كاتێك پێويستيانه ئه‌مه‌ش هۆكارى سه‌ره‌كييه بۆ چالاكيه‌كى خوێندنه‌وه‌و تێگه‌يشتن، وه‌ك ئه‌ندرسن ده‌ڵێ ” ژێرخانى زانياريمان وه‌ك لێنزێك وايه كه له ڕێگه‌يه‌وه ئه‌وه‌ى كه ده‌يخوێنينه‌وه لێيتێده‌گه‌ين”. هه‌روه‌ها ڕێگه به مامۆستايانيش ده‌دات به‌ڕووى وشه‌كاريدا بكرێنه‌وه پێش خوێندنه‌وه. كاميرۆنيش ليستێك بيرۆكه‌ى سوودبه‌خشى به‌خشى بۆ دروستكردنى ژينگه‌يه‌كى خوێنده‌وار له‌پۆلدا. چونكه ڕه‌نگه ئه‌مه تاكه شوێنێك بێت فێرخوازه منداڵه‌كان كتێبى چاپكراوبه زمانێكى ديكه ببينن. ليسته‌كه‌ش بريتيه له:
- دياريكردن_ دياريكردنى مێز و قولاپى چاكه‌ت هه‌ڵواسين وهه‌روه‌ها كه‌ل و په‌ل و شته‌كانى له‌پۆلدا.
- پۆسته‌ر_پۆسته‌رى ڕه‌نگاو ڕه‌نگ به‌تايبه‌تى ئه‌وانه‌ى سه‌رنجيان ڕاده‌كێشێت كه ده‌توانرێت بابه‌تى له‌سه‌ر دياريبكرێت،بۆئه‌وه‌ى فێربن لێى ياخود ڕاگه‌ياندنى شتێك ، وه‌ك خوێندنه‌وه يان خاوێنڕاگرتنى ددانه‌كان.
- په‌يام_ بۆ ئه‌ركه‌كانى ماڵه‌وه بيرتان نه‌چێت………………… .
- خوێندنه‌وه به‌ده‌نگى به‌رز_ له‌لايه‌ن مامۆستا يان خوێندكارێكى گه‌وره.
هه‌ندێك چالاكى ديكه كه يارمه‌تيده‌رن بۆ خۆشكردنى بابه‌تى خوێندنه‌وه و گرنگن بۆ سه‌ركه‌وتنى خوێنده‌وارى له‌وانه:
- گرينگيدان به ڕه‌وانى له خوێندنه‌وه‌دا ، ڕه‌نگه پێويستى به دووباره خوێندنه‌وه بێت.
- ئه‌نجامدانى پێنوسينه‌وه (دوو دوو ، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌موو فێرخوازه‌كان به‌شداريان پێبكرێت).
- فێرخوازان كتێبى چيرۆكى خۆيان دروستده‌كه‌ن (يان گاڵته‌و گه‌پ) دواتر نيشانى يه‌كترى ده‌ده‌ن.
- هاندان_ داوا له فێرخوازه‌كانت بكه ئه‌و بابه‌تانه بهێنن كه ئاره‌زوى خوێندنه‌وه‌يان ده‌كه‌ن، ئه‌گه‌ر بابه‌تى وه‌رزشى ياخود هۆنراوه‌ى گۆرانيه‌كه، ئينجا به‌كاريان بهێنه وه‌ك ده‌ستپێكێك بۆ گفتوگۆو خوێندنه‌وه.
- زيندوێتى به بابه‌ته‌كان ببه‌خشه، بۆ نموونه گه‌ر بابه‌ته‌كانى خواردن فێرده‌بن ، هه‌ندێ پاكه‌ت و قوتوى خواردن بهێنه‌و بۆيان بخوێنه‌وه كه جۆره جياوازه‌كانى خواردن له كوێوه سه‌رچاوه ده‌گرن و به‌رهه‌م دێن. پۆلێنيان بكه به وڵات يان به بنچينه‌كانى ناو (ژمێردراو و نه‌ژمێردراو).
- خوێندنه‌وه‌ى چێژ به‌خش ئه‌وه‌يه كه فێرخواز كۆمه‌ڵێ بابه‌تى زۆر ئاسان ده‌خوێنێته‌وه به زمانه تازه‌كه. بابه‌تى خۆيان هه‌ڵده‌بژێرن و ده‌يخوێننه‌وه به بێ پشت به‌ستن به مامۆستا، ئه‌مه‌ش باوه‌ڕبوون به تواناكانيان گه‌شه پێده‌دات و هه‌روه‌ها خۆشى بۆ خوێندنه‌وه‌يه‌كى چێژبه‌خش زياد ده‌كات.
له كۆتايى دا
خوێندنه‌وه پرۆسه‌يه‌كى پاداشتداره ، ده‌كرێت چێژ به‌خش بێت بۆ خوێندكار و مامۆستا له‌هه‌مانكاتدا .
كۆتا تێبينيشمان ساده‌يه و بريتيه له نزيكبوونه‌وه له خوێندنه‌وه به‌مه‌به‌ستى ده‌ستكه‌وتنى خۆشيى له پرۆسه‌ى فێربووندا. مه‌به‌سته‌كه‌شت له خوێندكاره‌كان دا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه. خوێندنه‌وه‌تان باش!
سەرچاوەى بابەت: ئيره ببينه
سەرچاوەى وێنه: ئيره ببينه
وەرگێڕ: خه‌بات ره‌فيق محمد
هەڵەچن: دابان بەهمەن احمد
ده‌نگ: چرا به ختیار
ديزاينەرى وێنە: فێرۆپيديا
